Cultuurverschillen in mediation: hoe te navigeren tussen diverse werelden
Cultuur vormt de lens waardoor we de wereld zien. Het is een diepgeworteld onderdeel van iemands identiteit en beïnvloedt hoe men denkt, communiceert en conflicten oplost.
Het herkennen van cultuurverschillen in mediation is van onschatbare waarde. Wat voor de een heel ‘normaal‘ is, kan voor de ander juist ‘abnormaal‘ of zelfs ‘asociaal‘ zijn. Het benoemen van deze ‘normale’ en ‘abnormale’ elementen, kan partijen inzicht geven in het motief achter een bepaalde handeling. Zo ontstaat er, in een wereld vol aannames, ruimte voor verbinding.
In deze blog leest u meer over cultuurverschillen in mediation en hoe deze cultuurverschillen van invloed kunnen zijn op het mediationproces.
Wat is cultuur?
Kortgezegd, cultuur is alles wat een groep mensen is aangeleerd. Mensen die onderdeel uitmaken van een bepaalde cultuur hebben vaak dezelfde normen, waarden en gewoontes, welke hun samen verbindt. Een cultuur bestaat echter ook uit ideeën en tradities. Zo maakt het vieren van Sinterklaas en Koningsdag onderdeel uit van de Nederlandse cultuur. Net als het eten van oliebollen rond Oud en Nieuw en de ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’ mentaliteit.
Subculturen
Als we denken aan cultuurverschillen, dan denken we meestal gelijk aan het verschil tussen allochtonen en autochtonen. Echter, binnen deze groepen bestaan er diverse subculturen. Oftewel kleine groepjes binnen een cultuur die ook allemaal eigen gewoontes en tradities hebben. Denk bijvoorbeeld aan de regio waar iemand woont, de sportclub waar iemand is aangesloten en de geloofsovertuiging die iemand heeft.
De rol van ouders en verzorgers
Ouders en verzorgers spelen een belangrijke rol bij het tot stand houden van een cultuur. Zij geven een cultuur namelijk door aan hun kinderen. Hierdoor blijven oude gewoontes onderdeel uitmaken van de huidige maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan het niet openen van een paraplu in huis ter voorkoming van ongeluk of het hangen van een blauw oog (Nazar) bij de voordeur voor bescherming.
Anno 2023 zien we dat de nieuwe generatie graag zelf zijn eigen regels wil maken. Ze zetten vraagtekens bij oude gewoontes en tradities, zoals het offeren van een schaap, het vieren van Sinterklaas of het geven van billenkoek aan hun kinderen. Kortom, cultuur staat niet vast. Mensen creëren en houden een cultuur zelf in stand en passen het aan waar gewenst is.
Cultuurverschillen: Collectivisme vs. Individualisme
Collectivisme en individualisme heeft betrekking op de vraag waar de leden van een cultuur hun prioriteit hebben liggen; bij hun eigen geluk of meer bij het bijdragen aan de voorspoed van de hele groep.
In collectivistische culturen kunnen groepsbelangen zwaarder wegen dan individuele behoeften. In een collectivistische cultuur komt het bijvoorbeeld vaak voor dat een kind niet gaat studeren, maar fulltime gaat werken om financieel voor zijn of haar ouders te zorgen.
In welvarende landen zoals Nederland leven mensen meer individualistisch, terwijl in arme landen, zoals Afrika, mensen meer leven vanuit collectivisme (de wij-cultuur). In de wij-cultuur landen zijn de mensen meer van elkaar afhankelijk voor bijvoorbeeld zorg, financiën en veiligheid. In de ik-cultuur landen zijn de mensen meer onafhankelijk van elkaar. Ze leren op jonge leeftijd op eigen benen te staan.
Binnen collectivistische culturen worden problemen vaak opgelost binnen de groep. Vaak onder begeleiding van een leider van de groep of ouder groepslid. Terwijl binnen individualistische culturen het vrij gewoon is om de hulp van een deskundige derde, zoals een advocaat of mediator, in te schakelen.
In collectivistische culturen identificeren mensen zich met de groep. Spreek je iemand uit de groep aan op een bepaald gedrag, dan voelt de hele groep zich aangesproken. Terwijl bij de individualistische cultuur mensen zichzelf los zien van elkaar. Ze identificeren zich met zichzelf en voelen zich niet snel aangesproken voor het gedrag van een ander.
Cultuurverschillen: Hiërarchie en Machtsdynamiek
De perceptie van autoriteit en macht varieert sterk tussen culturen. Een cultuur zoals Nederland, waar de machtsafstand klein is, zijn de mensen gelijk. Terwijl in een cultuur waar de machtsafstand groot is, worden mensen gezien als ondergeschikt aan elkaar.
Een aantal voorbeelden: in Korea komt het vaak voor dat een werknemer wordt gezien als ondergeschikt aan de werkgever, in Saudi-Arabië wordt de vrouw doorgaans gezien als ondergeschikt aan de man, in China wordt de burger vaak gezien als ondergeschikt aan de overheid en in India wordt een kind vaak gezien als ondergeschikt aan zijn ouders.
Het begrijpen van deze verhoudingen over en weer is essentieel om een evenwichtige bemiddeling te bewerkstelligen.
Cultuurverschillen: Masculiniteit vs Femininiteit
De termen ‘masculiniteit’ en ‘femininiteit’ betekenen in het kader van cultuurverschillen niet letterlijk ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’. Dit cultuurverschil gaat over hoe mensen tegenover werk en rolverdeling tussen mannen en vrouwen staan.
Masculiniteit
Met masculiniteit wordt bedoeld dat de culturele groep duidelijk onderscheid maakt tussen maatschappelijke rollen voor mannen en vrouwen. Oftewel, de sekserollen zijn duidelijk verdeeld. Denk bijvoorbeeld aan een cultuur waar de vrouw voor de kinderen en het huishouden zorgt en de man zorgt voor de financiën. De kinderen binnen een masculiene cultuur leren om altijd de beste te zijn en te spelen om te winnen.
Femininiteit
Femininiteit als culturele dimensie houdt in dat er geen strikte scheiding is tussen de rollen van mannen en vrouwen. Het is sociaal ’toelaatbaar’ voor een man om een beroep te kiezen dat traditioneel als vrouwelijk wordt gezien, om huisvader te zijn of om één keer per week een papadag op te nemen van zijn werk.
Nederland behoort samen met de Scandinavische landen, Spanje en Latijns-Amerika tot de feminienste landen ter wereld. Er heerst hier niet echt een macho cultuur. Terwijl landen als de Verenigde Staten, Japan, Engeland, Ierland, Italië, Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland worden gezien als zeer masculiene.
Werken om te leven of leven om te werken?
In feminiene landen werken mensen om te kunnen leven. De welzijn en relaties zijn belangrijker dan ambities. Mensen zijn over het algemeen bescheiden en onderschatten vaak hun eigen werk.
In masculiene landen leven mensen om te werken. Het behalen van successen, het leveren van prestaties, het vergaren van geld en het verkrijgen van erkenning zijn cruciale doelen. Het bereiken van succes op het werk brengt persoonlijke voldoening met zich mee, evenals prestige en macht.
Cultuurverschillen in mediation: Het belang van begrip
Verschillen in communicatiestijlen, perceptie van rechtvaardigheid en verwachtingen ten aanzien van oplossingen kunnen allemaal voortkomen uit culturele achtergronden. Verschillende culturen onderhandelen niet alleen verschillend, maar kunnen sommige onderhandelingstechnieken ook verschillend interpreteren. Wanneer partijen zich niet bewust zijn van deze cultuurverschillen, kunnen deze verschillen leiden tot wrijving, onbegrip en escalatie.
Bij interculturele mediation is het dus van cruciaal belang om cultuurverschillen te herkennen en partijen uit te nodigen om open en nieuwsgierig te zijn naar de cultuur van de ander. Als mediator ga ik met partijen op ontdekkingsreis naar elkaars cultuurverschillen en zoek samen met partijen naar verbinding.
Cultuurverschillen in mediation: De rol van taal
Taal is niet alleen een communicatiemiddel, maar ook een drager van cultuur. Het begrijpen van de nuances en interpretatie in taalgebruik is van onschatbare waarde in interculturele mediation.
Directe en indirecte communicatiestijl
Een van de meest uitdagende aspecten van interculturele mediation is dan ook het vinden van een evenwicht tussen directe en indirecte communicatiestijlen. In de westerse cultuur (de ik-cultuur) waarderen we een directe aanpak, terwijl mensen uit niet-westerse cultuur (de wij-cultuur) de voorkeur geven aan een meer indirecte benadering.
Een directe communicatiestijl is direct, duidelijk en draait er niet om heen. Bij directe communicatie betekent een ‘Ja‘ ook echt een instemming. Terwijl in landen als Japan, die een meer indirecte communicatiestijlen hanteren, een ‘Ja‘ meer een ‘Ik snap het‘ betekent. Dit verschil in betekenis kan logischerwijs zorgen voor miscommunicatie en vooral voor irritatie. De directe communicator kan immers niet rekenen op het woord van de indirecte communicator, met alle gevolgen van dien.
Als mediator is het essentieel om deze nuances te herkennen en effectieve communicatiestrategieën toe te passen die de betrokken partijen begrip en vertrouwen bieden.
Het tonen van emoties
Het wel of niet tonen van emoties door partijen kan ook heel verschillend zijn. Dit kan leiden tot frustratie en onbegrip. Sommige culturen zijn heel expressief in het tonen van hun emoties. Zo is het bij een Turkse cultuur vrij gewoon om te huilen of op tafel te slaan wanneer je boos bent. Dit is binnen een Nederlandse, vooral in de zakelijke wereld, niet gebruikelijk.
Een praktijkvoorbeeld: Een persoon uit een Nederlandse cultuur kan een persoon uit een Arabische cultuur onbeschoft vinden voor het expressief tonen van emoties of het niet schudden van een hand bij binnenkomt. Terwijl de ander juist het niet tonen van emoties kan ervaren als onverschillig en ongeïnteresseerd.
Als mediator help ik partijen inzicht te geven in elkaars manier van tonen van emoties en het heretiketteren ervan. Wanneer een partij uit de Nederlandse cultuur hoort dat het niet schudden van een hand juist met respect te maken heeft en de partij uit de Arabische cultuur hoort dat het niet tonen van emoties niets te maken heeft met het conflict zelf, ontstaat er bij beide partijen doorgaans ruimte voor zachtheid.
Cultuurverschillen in mediation: Verwachtingen en waarden
Cultuur beïnvloedt diepgewortelde verwachtingen en waarden. Wat zo vanzelfsprekend is voor de een, kan heel anders zijn voor een ander. Dit uit zich dan vaak in opmerkingen als ‘Dat is toch niet normaal!’. Echter, wat is ‘normaal’? En wie of wat bepaalt wat ‘normaal’ is? Het herkennen en benoemen van deze verschillen in opvatting legt de basis voor een vruchtbare bemiddelingservaring.
Als mediator help ik partijen elkaar beter te begrijpen door inzicht te geven in de labels die ze, op basis van hun eigen gewoontes, over en weer gebruiken. Het zijn namelijk vaak de onjuiste aannames en misplaatste labels die zorgen voor conflicten.
Cultuurverschillen in mediation: Eergevoel en percepties van rechtvaardigheid
Wat als rechtvaardig wordt beschouwd, kan sterk variëren afhankelijk van iemands culturele achtergrond. Daarom is het in een interculturele mediation belangrijk om te achterhalen hoe de verschillende culturen aan tafel kijken naar eerlijkheid, billijkheid en gerechtigheid.
Het eergevoel binnen de wij-cultuur, wat hand in hand gaat met een schaamtecultuur, is heel hoog. “Wat zullen andere er van vinden?”, “Je zet de familie ten schande!”. Terwijl binnen de ik-cultuur meer schaamteloosheid heerst. Dat wil niet zeggen dat mensen uit de ik-cultuur schaamteloos zijn! Ze maken zich alleen niet zo druk over wat andere mensen van hun vinden.
‘Sorry seems to be the hardest word’
Het zeggen van ‘sorry’ kan uit het oogpunt van eergevoel worden gezien als gezichtsverlies. Het zeggen van ‘sorry’ kan dus voor de een veel makkelijker zijn dan voor de ander. Er zullen zelfs mensen zijn die nog nooit ‘sorry’ hebben gezegd en het misschien wel nooit zullen doen. Niet omdat ze geen spijt van iets hebben, maar omdat gezichtsverlies ondragelijk voor hen is.
Het stellen van een ‘sorry’ als eis aan een mediation kan daarom veel roet in het eten gooien. In een dergelijk geval zal ik als mediator samen met partijen inventariseren, wat het woord ‘sorry’ voor hen beide betekent. Waar staat het woord ‘sorry’ voor? Wat levert het horen van een ‘sorry’ van de ander op? Waarom vindt de een het zo belangrijk? Waarom wil de ander het absoluut niet zeggen? En zijn er alternatieven om oprecht spijt te betuigen?
Conclusie
Cultuurverschillen vormen een complex, maar fascinerend aspect van mediation. Het is dus van groot belang dat wanneer er sprake is van een cultuurverschil u een mediator in handen neemt die ervaring heeft met het herkennen ervan. Het zou immers zonde zijn dat een mediation onnodig stukloopt door een misverstand in de communicatie en interpretatie ervan.